Nizam'ul Mulk
Kisaca meshur unvani ile "Nizam'ul-Mulk" diye taninan Buyuk Selcuklu Imparatorlugunun buyuk vezirinin asil adi, Hasan bin Ali bin ishak el-Tusî'dir. Horasan'in eski kultur merkezlerinden Tûs sehrine bagli Nûkân kasabasinda 10 Nisan 1018'de dogan Hasan, babasinin idarî vazife goren servet sahibi bir adam olmasindan dolayi, iki kardesi ile birlikte, devrin en iyi sartlan icinde yetismek imkânina sahip bulunuyordu. Hasan, tahsil ve terbiyesine gosterilen ihtimam sayesinde, daha 11-12 yaslarinda Kur'an-i Kerim'i ezberlemis, sonra fikih ile alâkalanarak genc yasinda fikih nazariyatini iyi bilenler arasina girmis, ayni zamanda taninmis edip ve muharrirler ile dostluk kurmak ve edebiyat sahasinda ciddî mesâi sarf etmek suretiyle, iyi yazma ve guzel konusmada seckin simalardan biri olmustu.
Nizam'ul-Mulk, 1064 senesinden, vefat ettigi 1092'ye kadar, 29 yil fasilasiz devam eden vezirligi esnasinda, Buyuk Selcuklu Imparatorlugunun en mesuliyetli adami sifati ile ve yuksek bir dirayetiyle devlet teskilatinda, askeri, idari ve malî sahalardaki icraati ve yapmis oldugu yeniliklerle de Turk devletinin saglam temeller uzerinde kurulmasinda ve gelismesinde baslica amil olmustur.
Alp Arslan tarafindan, her ihtimale karsi, memleketi tutmak vazifesi ile Hemedan'a gonderildigi icin istirak edemedigi Malazgirt Meydan Muharebesi haric, butun Selcuklu futuhat muharebelerinde hazir bulunmustur.
Irak ve Horasan Selcuklulari tarihinde kendisi hakkinda su ifadelere rastlanir: "Allahû Teâlâ insanlar icinde onu, nusret, fetih ve zaferle mumtaz kilmistir. Onun gunlerinde, din ehli ilim ve fazilet ehilleri nimetler icindeydiler. Kilinan elde ettigi mulku en guzel bir surette kalemle taksim ve en mukemmel kivamda takvim etti."
Uzun suren vezirligi sirasinda âdil ve musamahasiz idaresinde kararli olan Nizam'ul-Mulk'un etrafinda yavas yavas memnun olmayanlar cogaldi ve rakipler de turedi. 10 Ramazan 1092'de bir batim fedai¬si tarafindan sehid edildi. Isfahan'a gomuldu.
Dirayetli bir sahsiyete sahipti. Sultanlar karsisinda bile sahsiyetini korumustur. Alim, dahî, siyaset fenninde asrinda yegâne kisi ve emsali az bulunur bir sahsiyetti. Cok isabetli kararlan vardi. Muvaffakiyetinin sirri, emniyet ve itimad kazanmis olmasiydi. Butun muslumanlari, irklarina bakmaksizin esit tutardi. Obur taraftan gayr-i muslimlere karsi da musamahakârdi.
Nizam'ul-Mulk, saray, eyalet ve devlet muesseselerine muhim yenilikler getirmis, divanlari gelistirmis, Islamî manada mahkemeler kurmustur
Dini sahada mezhep cekisme ve ca¬tismalarini ortadan kaldirmis, memleketi terk etmek mecburiyetinde kalmis olan devrin buyuk ve irfan sahibi sahsiyetlerinin yurtlarina donmelerini saglamistir. Ahaliyi Sunnî akideler etrafinda toplamaya gayret sarf etmistir. Cunku Sunnîligin kuvvet bulmasi, Selcuklularin siyasî ve fikrî hasmi Misir Fatimî Devletinin temsil ettigi ve devamli yaymak istedigi siî-batinî dusuncelere karsi gerekli idi. Bu yonde siyasi basiret sahibi olan Nizam-ul-Mulk, Sunnî mucadelede tamamen muvaffak olabilmek icin medreseler kurdu ve gelistirdi. Bunlari devletin himaye ve teftisi altina aldi. Zamaninda iyi bir nesil yetisti. Kisilerde gorulen fazilet ve ruste gore lâyik olduklari mertebeye cikarirdi. Kendi mallarindan ilim erbabina tahsisat baglamisti. Kendisinden soz eden hemen hemen butun kaynaklar onun ilme hizmetinden, âlimleri himayesinden az veya cok bahsederler.
Buyuk hizmetlerinden birisi de "Askeri ikta" sistemini gelistirmesidir ki, bu devlet idaresinde evvelce de bilinen bir muessese olmakla birlikte, Nizam'ul-Mulk bunu indî ve sahsi takdirlerin neticesi olmaktan cikarip, muayyen nizamlara baglaÂmis ve merkezi otoriteyi temin etmis, ahalinin haksizliga ugrayip ezilmesine mâni olmustur.
Buyuk vezirin iktâ sistemi sayesinde Selcuklu Devleti, maas odemeden buyuk bir orduyu beslemekte, buyuk bir Turkmen nufusunu topraga bagliyarak yerlestirmekte, uretimi arttirmakta, ayrica halk ile hukumet arasinda yeni bir askeri ve ida¬ri kadroya sahib bulunmakta idi.
Ordunun cok buyuk malî kulfet yuklediginden 70.000'e dusurulmesi gerektigini ileri surenlere karsi cikmis ve 400.000 kisilik ordunun bilakis 700.000'e cikarilmasini mudafaa etmistir. O, hedefin; Hin, Cin, Habes, Berber, Rum ulkeleri oldugunu soyluyordu. Mustesrik Anili Samuel soyle demektedir: "Nizam'ul-Mulk ve Sultanin omru vefa etseydi, Avrupa dahi devletin hudutlari icine girebilirdi."
Nizam'ul-Mulk, zamani degerlendirme hususunda cok hassasti. Bir gun Ebu Ishak Sirâzi, kendisine universite yapilmasi icin verilen ve yapilamayan 50.000 dinarin hesabinin sorulmamasini rica etti. Nizam'ul Mulk'te, "Ben paranin hesabini dusunmuyorum. Bosuna gecen ve bir is yapilamayan zamandan Ilahî Huzurda hesaba cekilecegime inaniyorum." der.
Bir gun Sultan, Nisâbur'da cami kapisinda eski elbiseli gencleri gorunce, sebebini sormus. Buyuk Vezir ona: "Bunlar dunyanin en sereflileri olup, kendilerinde dunya zevki bulunmayan ilim talebeleridir." diye cevap vermistir.
Nizam'ul-Mulk'un yaptirdigi Bagdat Medresesi ve diger medreseler (ki bunlar o zamanin en buyuk universiteleriydi) dunya¬nin ilk universiteleri sayilmaktadir. Baslica medreseler sunlardir : Belh Medresesi, Gazali'nin muderris oldugu Nisâbur Medresesi, Herat Medresesi, Isfehan Medresesi, Merv Medresesi, Taberistan Medresesi, Rey Medresesi, Fusenc Medresesi, Haleb Medresesi ve Musul Medresesi. Bu medreselerde umumiyetle, Arabca, Edebiyat, Kelâm, Tarih, Hendese, Mantik, Astronomi, Riyazât, Fikih, Hadis, Usul ve Tefsir gibi ilimler okutuluyordu.
Bu medreselerde ilmî, mulki, idari ve adlî kadrolar yetistirilmistir. Bunlardan Omer Hayyam, Ebu'l-Muzaffer Isfirâzî, Meymûn bin Necip el-Vâsitî gibi sahsiyetler, Tarih-i Meliki, Tarih-i Celâli veya Takvim-i Meliksahî adli takvimi tanzim etmislerdir. Yuksek fizik ve isik bilgisine dayanilarak yapilan bu takvim hâlen kullanilmakta olup bugun bizim kullandigimiz Milâdî (Gregorien) takvimden daha saglam hesaplara dayandirilmistir. Ayrica gene bu medreselerden buyuk tabibler, lisan âlimleri, belagatciler yetismistir. Kimya, boya sanayii ve kâgit imalâti uzerindeki calismalar da takdire sayandir.
Nizam'ul-Mulk idareciligi yaninda kitap da yazmistir. Siyer'ul-Mulûk veya Siyasetname adini tasiyan ve Farsca olarak yazdigi meshur kitabinda, "Devlet Idaresi hakkinda kendi goruslerini ve idarenin cereyan tarzini gelecek nesillere intikal ettirmek gayesini" gutmustur. Turkceye ve belli basli dunya dillerine cevrilen bu kitabin en eski ve en dogru nushasi Istanbul'da Molla Celebi Kutuphanesindedir.
Nizam'ul-Mulk, azinlik ve gayr-i Muslimlerin hak ve hukukuna cok riayetkâr idi. Butun mezheplere karsi cok olgun bir tutum surdurdu. Nizam'ul-Mulk, Sunnî mezhepler arasinda mutedil davraniyor, Safîlere karsi da tefrik ve tefrika siyaseti takip etmiyordu. Seyyidleri, serifleri himayesi altinda bulunduruyordu.
Bu siralarda Selcuklu Devleti, medreseler vasitasiyla bir yandan ilmi koruyarak yukseltiyor, buyuk irfan ordusu sayesinde de asiri Fatimîler idaresinde yurutulen Sunnî aleyhtari propagandalara karsi Islâm dunyasini ve devlet bunyesini kuvvetlendiriyordu.
Butun bunlara ragmen, sii gorunen aslinda sahtekâr bir bâtinî olan Hasan Sabbah her seyi altust edecektir. Nizam'ul-Mulk, Hasan Sabbah hakkinda sunlari soy¬ler: "Her devrin asileri vardir. Fakat hicbirisi batiniler kadar mes'um olamaz. Zira onlarin gayesi Islâmiyet'i ve bu devleti fesada vermektir. Bu sahtekârlar bir de Muslumanlar arasinda gorunuyorlar. Ben oldukten sonra, butun mumtaz insanlari kuyuya attiklari, davul sesleriyle ortaligi cinlatip, sirlarini aciga vurduklari zaman benim bu; sozlerim anlasilacaktir."
Gercekten Hasan Sabbah'in bir fedaîsi tarafindan sehid edildikten sonra butun dedikleri cikmistir.
--~--~---------~--~----~------------~-------~--~----~
Namaz kılmayı öğrenmek için doğru yere geldiniz... Tüm namaz gönüllüleriyle www.namazzamani.net 'te buluşalım. Her zaman fikrinize ve desteğinize ihtiyacımız var... Bu sitedeki mailler: http://namazzamani-grubu.blogspot.com adresinde yayınlanır...
Bu mesajı Google Grupları "Namaz Zamanı" gruba üye olduğunuz için aldınız.
Daha fazla seçenek için, http://groups.google.com/group/namazzamani?hl=tr
adresinde bu grubu ziyaret edin.
-~----------~----~----~----~------~----~------~--~---
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder